Een metselverband is de manier waarop de gevelstenen gestapeld zijn, met een bepaald motief als gevolg. Het opent voor de architect of bouwheer opnieuw een uitgebreid palet aan creatieve mogelijkheden om een unieke gevel te ontwikkelen. Bepaalde verbanden trekken namelijk markante lijnen in het metselwerk, waardoor bepaalde optische effecten te verkrijgen zijn.
De keuze van het metselverband hangt onder meer af van de baksteen en de dikte van de muur. Niet elk verband kan in elke situatie gebruikt worden. Zo wordt een minder maatvaste baksteen beter in een wildverband vermetseld.
Na de komst van sterke cementmortels, het inburgeren van geïsoleerde spouwmuren en het gebruik van spouwhaken, zijn oude metselverbanden stilaan uit het straatbeeld verdwenen. Vroeger waren er vooral volsteense buitenmuren, en dan hadden metselverbanden vooral een constructieve functie. Met de halfsteense buitenmuren van tegenwoordig vervullen metselverbanden nog louter een decoratieve functie.
Een paar voorwaarden waaraan metselverbanden moeten beantwoorden:
Verschillende metselverbanden combineren raden wij af.
Bij het Franse steenverband wordt iedere laag afwisselend opgebouwd uit een strek en twee koppen.
Zeer geschikt voor aan weerskanten schone steensmuren, zoals tuinmuren. Dit steens verband waarbij het aantal koppen tot het absolute minimum herleid is, wordt veelvuldig toegepast in de Engelse tuinmuren, vandaar de naam ‘English Garden Wall Bond’. Iedere laag bestaat uit een afwisseling van drie strekken en een kop. Ook geschikt voor mooie halfsteens muren.
Het metselen van een mooi verband stelt een specifiek probleem bij muren die langs beide zijden zichtbaar zijn. Indien de bakstenen geen nauwkeurige toleranties hebben - wat vooral bij rustieke steensoorten wel eens het geval is - dan zullen de koppen van stenen die te lang zijn uit het dagvlak van de muur uitsteken, terwijl te korte stenen een ‘deuk’ in het muurvlak vormen.
Tegenwoordig lost men dergelijk probleem wel eens op door twee halfsteense muren rug aan rug te metselen. De verbinding noodzakelijk voor de stabiliteit van het geheel realiseert men dan door het plaatsen van metalen verbindingsankers in de voegen. Indien daarbij voldoende aandacht wordt besteed aan het bannen van corrosiegevaar, dan is tegen zo’n bouwwijze niets in te brengen. Toch gaat daarbij een stukje charme van het metselwerk verloren; wie de muur met aandacht bekijkt zal tot het besluit komen dat de constructie niet helemaal homogeen is, wat indruist tegen onze gevoelens voor zuiverheid.
Alle lagen vertonen slechts koppen die halfsteens werden verwerkt. Meestal gaat het om een steensmuur. Het verband is zeer geschikt voor zwaar belast werk.
In niet-dragend metselwerk kan sierverband met grote vrijheid worden toegepast. Bepaalde van deze sierverbanden ontstaan door verschillende formaten van stenen door elkaar heen te gebruiken. Zij komen in de geschiedenis voor, en werden ook door de fabrikant zelf gecreëerd. Denken we maar aan het Romeins verband. Aldoende bekomt men polygonaal, polymetrisch of “ruig” metselwerk. Zeer oud is het gebruik om in het metselwerk decoratieve tekeningen aan te brengen. Hiervoor kan men gebruikmaken van stenen van afwijkende kleur of van het schaduweffect dat men bekomt door stenen uit het dagvlak naar voren of in het dagvlak naar achteren te laten springen. Tegenwoordig worden ook gevels compleet opgetrokken met uitspringende stenen. Dit laatste wordt ook wel reliëf metselwerk genoemd.
